معناشناسی ماده ی «کرم» در قرآن مجید

پژوهش حاضر می¬کوشد تا به روش توصیفی- تحلیلی، ماده¬ی کرم را در قرآن مجید، مورد واکاوی قرار دهد. در این پژوهش، ضمن بازشناسی معنای لغوی واژه¬ی کرم و مشتقات آن در دوره¬ی قبل از نزول، براساس منابع لغوی و اشعار جاهلی، و در دوره¬ی پس از نزول، براساس آیات و روایات، سیر تطور معنای لغوی این واژه در گذر زمان نیز مورد تحلیل قرار گرفته است. به نظر می¬رسد واژه¬ی «کرم» ابتدا برای درخت انگور به کار رفته، سپس به جهت ویژگی¬های خاص و منحصر به فرد این درخت، در مورد انسان و سایر موجوداتی که در این ویژگی¬ها، شباهتی با این درخت داشته¬اند¬، به کار رفته است. معنای اصلی و پایه¬ی واژه¬ی کرم، که در حقیقت روح آن را تشکیل می¬دهد و در تمامی کاربردهای قرآنی این واژه حضور دارد، «بهترین و نفیس¬ترین هر چیزی» است. با استفاده از قاعده¬ی سیاق و ارتباطِ مفهومیِ ماده¬ی کرم با واژه¬های هم¬نشین و جانشین، چگونگی کاربرد این واژه و مشتقات آن در سرتاسر آیات قرآن مجید نیز تبیین گردیده است. ماده¬ی کرم در قرآن از دایره¬ی تنوع معنایی، برخوردار است و به معنای بخشش بلاعوض، عطای بدون نقصان و خواری، عطای بدون طلب، خویشتن¬داری و ... به¬ کار رفته است. هم¬چنین این واژه با واژه¬های مجد، فضل، حسن و جود بر محور جانشینی، در یک حوزه¬ی معنایی قرار دارد. از دیگر نتایج مهم معناشناسی ماده¬ی کرم، آشکار شدن تحولِ معناییِ عمیقِ این واژه در قرآن، نسبت به دوره-ی پیش از نزول است که معنای کرامت انسانی را از شرافت خانوادگی، بزرگی حسب و نسب، بخشش و گشاده¬دستی مفرط و ... به تقوا و ترس از حضور در پیشگاه خداوند متعال ارتقا داده است.